یادداشتی در خصوص

توسعۀتنوع بخشی به ایستگاه های مسیر نخبگانی

(بهار ۱۴۰۲ )

لینک

یادداشت معاون مستعدان و آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان به مناسبت نوروز 1402

سید محمد صادق موحد در یادداشتی آورده است، تنوع بخشی ایستگاه‌های مسیر پویای نخبگانی در دستور کار بنیاد ملی نخبگان در سال 1402 خواهد بود.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان؛ سال 1401 شمسی در حالی به پایان رسید که بنیاد ملی نخبگان دورۀ چهارم فعالیت خود را بر اساس انبان تجربیاتی که از سه دورۀ فعالیت خود طی حداقل یک دهۀ گذشته بدست آورده بود، شروع کرد. بنیاد در دورۀ جدید با تمرکز بر راهبردهایی نظیر:

الف: توسعۀ دایرۀ اثرگذاری نخبگانی و افق‌گشایی عرصه‌های جدیدی اعم از توجه به شناسایی نهادهای مستعدپرور و تمرکز بیش از پیش بر فعالیت‌های مسئله‌محوری برای شناسایی و هدایت اجتماع نخبگانی در مسیر تأثیر گذاری؛

ب: توجه به تنوع ساحت‌های مختلف استعدادی و طراحی مسیر نخبگانی پویا

ج: تلاش برای هم افزایی نهادها برای رسیدن به نظام نخبگانی مطلوب

د: مطالبه‌گری بنیاد از نهادها و سازمان‌ها و شرکت‌ها برای بکارگیری مستعدان و سرآمدان به منظور نهادینه‌ شدن حکمرانی نخبگان و سرآمدی ایران

تلاشی مضاعف برای نهادینه کردن فرهنگ توانمندی برتر یعنی مسئولیت بیشتر و در نتیجه خدمت گسترده‌تر به کشور و ارزش بالاتر، در صاحبان استعدادهای برتر و سرآمدان به عنوان فتح‌الفتوح خود، شروع نمود. دورۀ اول فعالیت بنیاد ملی نخبگان (1385 تا 1388) را می‌توان دوران تأسیس نامید. این دوره اغلب ناظر به استقرار و استحکام پایه‌های حاکمیتی بنیاد سپری شد.

دورۀ گسترش را می‌توان به عنوان دورۀ دوم فعالیت بنیاد ملی نخبگان (1388تا 1392)، درنظر گرفت. این دوران نیز اغلب ناظر به توسعۀ کمّی ساختارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بود. در سال 1391 دو سند بسیار مهم یعنی «سند راهبردی کشور در امور نخبگان» و «سند سیاست‌های اجرایی طرح شناسایی و هدایت استعدادهای برتر (شهاب)»، به تصویب رسید و منجر به افق‌‌گشایی‌های جدیدی در فعالیت‌های بنیاد ملی نخبگان، گردید.

دوران تثبیت و تحول بینشی (1392 تا 1400) در دورۀ سوم فعالیت بنیاد ملی نخبگان، مدنظر قرار گرفت. در این دوران سازوکارهای نسبتاً خوش‌تعریفی برای پیمودن مسیر نخبگی شامل شناسایی، هدایت و توانمندسازی، رفع موانع و زمینه‌سازی برای جذب و اثرگذاری و نهایتاً تکریم و الگوسازی، تدوین و بکارگرفته‌ شد.

در خلال دوازدهمین همایش ملی نخبگان، که در مهرماه سال 1401 برگزار شد، رهنمودهای عالمانۀ مقام معظم رهبری چراغ راهنمایی برای اجتماع و نظام نخبگانی محسوب شد. معظم له، نخبه و نخبگی را مجدداً در قالب بیانی دیگر، از مفهوم انتزاعی آنها به سطحی از کنشگری مؤثر ارتقاء دادند. ایشان فردی را که دارای هوش و استعداد و پشتکار به عنوان نعمت‌های خدادادی است، صاحب استعداد برتر، معرفی کردند. تبلور ظرفیت‌های ذاتی و اکتسابی وی در مسیر تعالی مبتنی بر جهان‌بینی توحیدی و ارزش‌های دینی او را به نخبه تبدیل می‌کند.

بر همین اساس می‌توان گفت فرد نخبه اساساً نمی‌تواند نسبت به کشور و آیندۀ آن بی‌تفاوت باشد. حمایت همه‌جانبه حاکمیت از مسیر نخبگانی شامل ایجاد موقعیت‌های متنوع یادگیری در دورۀ نوآموزی و شناسایی، توانمندسازی، رفع موانع اثرگذاری و زمینه‌سازی برای توسعۀ اثرگذاری از جمله تعهدات حاکمیت نسبت به صاحبان استعدادهای برتر از منظر مقام معظم رهبری است.

تمدن‌سازی اسلامی با دو بخش «ابزاری» و «متنی و ماهوی» در بیانات مختلف مقام معظم رهبری ارتباط معناداری با نخبگان پیدا می‌کند (منبع: کتاب نخبگان و تمدسازی اسلامی: شامل گزیده‌هایی از بیانات مقام معظم رهبری، نشر تهران: تراث 1400). تربیت موتور محرکۀ این تمدن‌سازی بی‌شک نخبگان هستند، نسلی که به تعبیر امیرالمؤمنین (ع) «اعر الله جمجمتک» (منبع: خطبه 11 نهج‌البلاغه)، خودش را در راه ساخت تمدن اسلامی وقف کند. از این‌روست که هر چه انتفاع حاکمیت‌ از توسعه منابع انسانی برجسته بیشتر باشد به همان اندازه در  توسعۀ کشور موفق‌تر خواهد بود.

تسری چنین تفکری در کشور را انقلاب شکوهمند اسلامی با ایجاد استقلال، فراهم ساخت. این درست یکی از ویژگی‌هایی است که استعمارگران تاب تحمل آن را برای کشورمان، ندارند. توسعۀ کشور در گرو توسعۀ علمی است. توسعۀ علمی را نیز می‌توان «استمداد از روش عقلانی به منظور خلاقیت علمی، زایش علمی (چیستی و چرایی) و  تولید دانش فنی و فناوری (چگونگی) که ساحت جامعه شناختی و فرهنگی دارد» و ذیل آن توسعه متوازن عرصه‌های مختلف علمی است، تعریف کرد.

توسعۀ علمی کشور وقتی قوام و پایدار خواهد بود که علاوه بر تربیت و بکارگیری منابع انسانی مستعد، کارکردهای نهادهای علمی در جای خود نیز بخشی از ارزش‌های فرهنگی شده باشند. موارد مذکور در بستر یک نظام هم‌تکاملی بین اجتماع نخبگانی و نظام نخبگانی رشد و نمو پیدا می‌کند. لذا می‌توان گفت رفع موانع حضور نخبگان در سطوح مختلف و تسهیل‌گری در جهت افزایش نقش موثر آنان، مؤلفه‌ای بنیادی برای توسعۀ کشور است.

آغاز سال 1401 با مصوبه‌ای در هیئت دولت شروع شد و نقطۀعطفی در برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان برای اشتغال (جذب، بکارگیری و نگهداشت نخبگان) محسوب شد. آغاز سال 1402 نیز با همت همۀ مسئولان، مصوبه حمایت از نخبگان به تصویب رسید که نویدبخش زمینۀ هموارتری برای بهره‌گیری کشور از ظرفیت منابع‌ انسانی مستعد و سرآمد است. بر همین اساس بنیاد ملی نخبگان در دورۀ چهارم فعالیت خود تلاش کرده حداقل از دو مسیر، حکمرانی نخبگان را به سمت نهادینه‌ شدن هموارتر کند، مسیر اول تلاش برای به تصویب رساندن ملزومات قانونی و ایجاد زیرساخت‌هایی که در نظام نخبگانی برای افزایش انتفاع از اجتماع نخبگانی، مورد نیاز است.

مسیر دوم نیز طراحی الگوهایی پیشران است و با اجرای آنها با همکاری سایر کنشگران زیست بوم علم، فناوری و نوآوری، ضمن جریان‌سازی مسئله‌مندی، ارتقای مهارت‌های حل مسئله و تلاش برای حل مسایل واقعی کشور در قالب فعالیت‌های گروهی، ایستگاه‌های مسیر نخبگانی را پربارتر و با نشان دادن ظرفیت‌های صاحبان استعدادهای برتر به نهادهای و دستگاه‌های مختلف از یک سو، و از سویی دیگر، خلاء‌های موجود در نظام آموزش عالی کشور را تا آنجا که امکان دارد، پر کند.

با عنایت به موارد پیش‌گفته و با توجه به اقتضای زمان و همچنین تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در کشور، برای حرکت به سمت اهداف راهبردی توسعۀ پایدارکشور، لازم است از مقیاسی دیگر برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان را ارزیابی کرد و در کمال آزاداندیشی و البته مبتنی بر اصول موضوعه، بازنگری و طراحی‌های نوآورانه‌ای را در دستور کار قرار داد. در نتیجه در سال 1402 به نظر می‌رسد لازم است حداقل موارد زیر به طور جدی در دستور کار بنیاد ملی نخبگان قرار گیرد:

1. -   مرحلۀ اول طی مسیر اثرگذاری نخبگانی، «شناسایی» است. بنیاد در این خصوص اغلب بر فرآیندهای ناظر بر شناسایی خوداظهارانه جامعۀ مخاطب، متمرکز شده بود. اتخاذ روش‌ها و مسیرهایی که منجر به شناسایی فعال و غیرخوداظهارانۀ صاحبان استعداد برتر و نخبگان عرصه‌های مختلف می‌شود، علاوه بر اینکه میزان رضایت‌مندی اجتماع نخبگانی را ارتقاء می‌بخشد، منجر به افزایش مشارکت‌پذیری نهادهای میانجی در چرخۀ مدیریت منابع انسانی برجسته، می‌گردد. موضوعی که اگر در کشور نهادینه شود بخش قابل توجهی از چالش‌های جذب و بکارگیری را می‌تواند به خواست خداوند متعال، مرتفع ‌سازد.

2. -  واژه اجتماع نخبگانی شامل گروه یا گروه‌هایی از افراد است که صاحب استعداد برتر یا نخبه هستند. با تشکیل  چنین گروه‌هایی انتظار می رود علاوه بر به اشتراک گذاشتن توانمندی‌های تک‌تک اعضا که منجر به ارتقای اثرگذاری گروه می‌شود، توانمندی‌های نوظهوری که پیش از تشکیل تیم هرگز امکان ایجاد و تجربۀ آن وجود نداشت، پدید آید. بر همین اساس لازم است بنیاد ملی نخبگان علاوه بر اصلاح و پیش‌برد برنامه‌های ناظر بر حمایت از افراد مستعد و نخبه، تمرکز خود را بر تدوین فرآیندهای شناسایی و توانمندسازی نهادها و اجتماعات نخبگانی در زیست بوم علم، فناوری و نوآوری، افزایش دهد. برنامۀ توسعه فعالیت‌های کانون‌های مردمی شناسایی و هدایت مستعدان، الگویی است که در سال 1401 در بنیاد کلید خورد و می‌تواند به سایر بخش‌های مرتبط تسری پیدا کند.

3. -  توجه مضاعف بر جامع‌نگری و ایجاد پیوستگی در تدوین آیین‌نامه‌های ناظر به شناسایی صاحبان استعدادهای برتر در سطوح مختلف اعم از سطح دانش‌آموزی، دانشجویی، گروه‌های تخصصی غیردانشگاهی، سرآمدان و نخبگان، برای ایجاد مسیر نخبگانی یکپارچه و همگرایی و هم‌افزایی اجتماع نخبگانی برای تسریع در دستیابی به رفاه اجتماعی و در یک کلام توسعۀ پایدار کشور در پرتو جهان‌بینی توحیدی. این رویکرد نیز در برخی از برنامه‌های حوزۀ دانشجویی و طلاب مستعد تحصیلی کشور تا حدی مورد توجه قرار گرفته بود. اما لازم است ضمن ارتقای آن، در تدوین سایر برنامه‌های مورد عنایت ویژه قرار گیرد.

4. -  تلاش برای ارتقای سازوکارهای تنظیم‌گری و استفاده حداکثری از ظرفیت نهادهای میانجی، واسط‌ها فناوری و سایر نهادهایی که توانایی ایفای نقش در نظام نخبگانی دارند با هدف کاهش تصدی‌گری بنیاد ملی نخبگان، از دیگر راهبردهایی است که در سال پیش رو لازم است به آن توجه ویژه شود.

5. -  پیگیری حل مشکلات ناظر بر اشتغال و مسکن استعدادهای برتر و نخبگان نیز با توجه به ظرفیت‌های جدیدی که در خلال برنامه‌های قبلی بنیاد ملی نخبگان فراهم شده است، نیز از دیگر برنامه‌هایی است که در سال 1402 باید پیگیری شود.

6. -  توسعۀ جریان فعالیت‌های مسئله‌محوری در قالب هسته‌های پژوهشی و فناورانه و همچنین رویدادهای رقابتی مسئله‌محور، به مثابۀ بخشی از زنجیرۀ توانمندسازی، اثرگذاری و افزایش اعتماد به نفس ملی، نیز جزو برنامه‌های بنیاد ملی نخبگان در سال جدید است. هدایت هسته‌ها و تیم‌ها به سمت تمرکز بر فعالیت‌های مسئله‌محوری ناظر بر اولویت‌های استانی و منطقه‌ای، از جمله ارکان این برنامه‌ریزی محسوب می‌شود.

ضمن تبریک بهار طبیعت و تقارن آن با ماه بهار قرآن، با توکل بر خداوند متعال و استعانت از ائمۀ اطهار، با همت والای همگان و اتخاذ حرکت جهادی، به خواست خدا در این مسیر ثابت‌قدم پیش خواهیم رفت و تلاش خواهیم کرد زمینه‌ای فراهم کنیم تا با بکارگیری اجتماع نخبگانی نقش مؤثری در تحقق شعار سال یعنی «مهار تورم و رشد تولید» داشته باشیم. در پایان در ماه بهار قرآن، طلب دعای خیر داریم.