جمعی از نویسندگان
نشر خرسندي, تهران, ۱۳۹۵, شابک:۹۷۸۶۰۰۱۱۴۶۵۶۵٫
حقوقی که در قوانین مختلف به رسمیت شناخته شده‌است در صورتی می‌تواند برای صاحبان آن ارزشمند باشد که حقوق و ضمانعت اجرای نقض آنها هم از طریق یک دادرسی منصفانه پیش‌بینی شده باشد. به عبارت دیگر، دادرسی زمینه اجرایی شدن حقوق ماهوی را فراهم می‌کند و بدون آن تنها با یک سلسله حقوقی که بر روی کاغذ آمده‌است روبرو خواهیم بود. بدین ترتیب و با توجه به نقش و اهمیت دادرسی در به منصه ظهور و بروز رساندن حقوق ماهوی، لزوم منصفانه بودن آن بیشتر احساس می‌شود و طبعاً باید ضوابط آن رعایت شود، که در رأس آنها مسأله استقلال قوه قضائیه و بی‌طرفی قاضی می‌باشد. در همین راستا مسایلی چون رعایت اصل برائت و دادن حق طرح دعوی و دفاع به طرفین (شاکی و مشتکی عنه ـ بزهکار و بزه‌دیده) و برخورد یکسان با آنها و سرعت در دادرسی نیز قابل ذکر است. این مسائل خوشبختانه در قضای اسلامی هم مورد توجه ویژه قرار گرفته‌اند و می‌توان از ظرفیت عظیم فقه امامیه برای تبیین بهتر مولفه‌های مهم دادرسی منصفانه و منعکس کردن آنها در قوانین استفاده کرد.
منصفانه بودن دادرسی اصلی است که باید نسبت به کلیه اشخاص، در همه محاکم در همه مراحل دادرسی و در تمامی سیستمهای دادرسی جریان داشته باشد. هر چند که به مناسبت، ممکن است در هر مورد جلوه های مختلفی پیدا کند: برای مثال، معیارهای منصفانه بودن در دادرسی‌های راجع به اطفال نسبت به دادرسی‌های مربوط به بزرگسالان یا در محاکم کیفری نسبت به محاکم حقوقی، یا در مرحله تجدید نظر نسبت به مرحله بدوی و یا در یک سیستم اتهامی نسبت به سیستم تفتیشی تفاوتهایی با یکدیگر دارد.
با توجه به اهمیت موضوع دادرسی منصفانه، مرکز تحقیقات و کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی دانشگاه شهید بهشتی برآن شد که کارگاه آموزشی دادرسی منصفانه را برای علاقمندان تشکیل دهد. اینک تدریس ارائه شده توسط اساتید محترم در قالب کارگاه آموزشی مذکور، با همکاری انتشارات خرسندی به دست چاپ رسیده تا امکان استفاده تعداد بیشتری از علاقمندان از مباحث مطروحه در کارگاه فراهم آید و با تبیین بهتر مصادیق و ضوابط دادرسی منصفانه امکان انعکاس بهتر آنها در قوانین راجع به دادرسی در کشورمان و کاستن از نواقص موجود در قوانین فراهم شود.
مجموعه حاضر شامل چهار درس‌گفتار و هشت درسنوشتار است:
درس‌گفتار نخست با عنوان نکاتی در دادرسی منصفانه توسط اینجانب به عنوان درآمدی بر بحث دادرسی منصفانه بیان شده‌است.
درس‌گفتار دوم توسط استاد بزرگوار دکتر محمد آشوری با عنوان مفهوم انصاف در دادرسی ارائه گردیده‌است که با نگاهی تطبیقی به مقایسه مفهوم دادرسی و انصاف در دادرسی می‌پردازد.
درس‌گفتار سوم با عنوان کیفرخواست شفاهی توسط استاد فقید جناب آقای دکتر محمود آخوندی القاء شده که با تشریح مفهوم کیفرخواست شفاهی و جایگاه آن در حقوق ایران، درصدد بیان روشی است که هر چند می‌تواند با اصول دادرسی ناسازگار قلمداد شود اما برای متهم مناسب‌تر به نظر می‌رسد.
درس‌گفتار چهارم را دکتر رضا اسلامی با موضوع چالش‌‌‌های حقوق بشری در دادرسی منصفانه ایراد کرده‌اند.
در درسنوشتار نخست دکتر حسنعلی موذن‌زادگان به بررسی اجمالی حقوق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی پرداخته‌اند و در این مسیر به بررسی قانون دادرسی کیفری مصوب ۹۲ نیز تاکید داشته‌اند.
درسنوشتار دوم به قلم دکتر باقر شاملو معیارهای دادرسی منصفانه را در دادرسی اطفال مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌کوشد دادرسی اطفال را نظامی ویژه معرفی کند.
درسنوشتار سوم توسط دکتر قاسم محمدی معیارهای دادرسی اسلامی را با ملاک‌های دادرسی مقایسه می‌کند و همگرایی موجود در آنها را نشان می‌دهد.
در درسنوشتار چهارم دکتر جواد طهماسبی به طور مستقیم متن اولیه قانون آیین دادرسی کیفری ۹۲ را از منظر مولفه‌های دادرسی منصفانه بررسی می‌کند. در ابتدای این درسنوشتار گفتاری از نویسنده در شرح ماجرای تدوین لایحه به جای مقدمه آمده است.
درسنوشتار پنجم که توسط دکتر امیرحسن نیازپور نگارش یافته جلوه‌های دادرسی منصفانه را در معیارهای موجود برای صدور قرار تأمین کیفری تبیین کرده‌است.
درسنوشتار ششم را دکتر مهرداد رایجییان اصلی در موضوع حق‌های بزه‌دیده در دادرسی منصفانه نوشته‌اند.
درسنوشتار هفتم به قلم دکتر عباس تدین مساله تحصیل دلیل را از منظر دادرسی منصفانه بررسی کرده و بر رعایت حریم خصوصی افراد در این مسیر تأکید ورزیده‌است.
درسنوشتار هشتم نیز که به بررسی نقش دادستان در تضمین دادرسی منصفانه اختصاص یافته است توسط دکتر غلامحسین کوشکی نگارش یافته است.