معرفی کتاب
بخش ساخت واژه از جمله سطوح بسیار مهم و قابل توجه هر زبان است که تحلیل آن امکان بهره گیری از ظرفیت های بالقوه آن زبان را در جهت واژه سازی و واژه آموزی فراهم می آورد. ترسیم الگوهای ساخت واژی زبان ها ، پژوهشگر جستجو گر را در مقابل لایه های پنهانی از ساخت واژه قرار می دهد که یکی از آنها واژه های ممکن نا موجود است. این کتاب بعد از معرفی اجمالی برنامه ریزی واژگان زبان فارسی و بحث زایایی ساخت واژی ، به استخراج و نظام مندسازی الگو های ساخت واژی سازی زبان فارسی بر اساس مقوله های دستوری می پردازد.
پیش‌گفتار مولف
وقتی که به عنوان یک کارشناس ارشد زبان شناسی به طریقی بسیار تصادفی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی مشغول به خدمت شدم، از میان سطوح مختلف زبان شناسی، ذهن و دلم بیش تر درگیر حوزهی معنی شناسی بود. در معنی شناسی علاقه ی ویژه ام به موضوع ابهام و نامفهومی در زبان و راهکارهای رفع این ابهام ها و نامفهومی ها در زبان بود. شاید این علاقه تا حدی به سابقه‌ی دوران تحصیل کارشناسی در رشته ی شیمی بازگردد. آنچه برایم جالب است، این است که وقتی ذهنم مشغول موضوع ابهام و نامفهومی در زبان فارسی بود، هرگز نمی‌دانستم که دغدغهی من در رفع زدودن این ابهام‌ها و روشن و شفاف نمودن زبان یکسره به حوزهی برنامه‌ریزی زبان مربوط می‌شود و تازه، با آغاز فعالیتم در فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود که مستقیما به کار برنامه‌ریزی زبان و البته در محدوده‌ی واژه گزینی مشغول شدم. در این زمان بود که دغدغهی شناسایی ابهام ها و نامفهومی و رفع آنها از زبان فارسی تبدیل به یک دغدغهی بزرگ‌تر شد که نامش برنامه‌ریزی زبان بود. در همان اوایل ورودم به فرهنگستان در سال ۱۳۷۷ داوطلبانه مسئولیت طبقه‌بندی موضوعی مجموعه‌ی عظیمی از مقالات قدیمی و جدید درباره‌ی زبان فارسی را به عهده گرفتم و به این دلیل پیش از این که کتاب با مقاله‌ای درباره ی طبقه بندی‌های حوزه ی مطالعاتی برنامه‌ریزی زبان خوانده باشم، با تکیه بر شم خود و با دانش اندک زبان‌شناسی وقتی به طبقه‌بندی مقالات مشغول شدم، به برخی از طبقه‌بندی‌هایی که بعدها در کتاب‌ها و مقالات برنامه‌ریزی زبان مطالعه کردم، دست یافتم. به هر روی، ده سال اشتغال در یک نهاد برنامه‌ریزی زبان دغدغهی کنکاش در این حوزه مطالعاتی را در من بیش از پیش کرد و دیگر این کار برای من صرف یک علاقه‌ی شخصی نبود و تبدیل به یک مسئولیت شغلی شده بود. کتاب حاضر حاصل همین دغدغه ی ذهنی است. در این کتاب سعی شده است حوزهی مطالعاتی برنامه ریزی زبان، مؤلفه های سازنده و نیز عوامل موثر بر آن به طور نسبتا دقیقی معرفی شود. ضرورت توجه به تجربه ی سایر کشورها و مطالعه ی این تجارب در مسیر شکل گیری نظریه ی برنامه ریزی زبان از دیگر موضوعات اصلی کتاب حاضر است و به همین دلیل، تجربه ی برنامه ریزی زبان در رابطه با فرآیندهای احیا، بازسازی، اصلاح، گسترش، معیارسازی و … بررسی شده است. برنامه‌ریزی زبان از دیدگاه صاحب نظران ایرانی بخش پایانی پیش از فصل نتیجه گیری کتاب را تشکیل میدهد که حاصل مطالعه ی دقیق همان مقالات ارزشمند است که روزی به طبقه بندی فیزیکی و موضوعی آنها مشغول شده بودم. هدف این بخش ترسیم برداشت و تلقی بومی ایرانی از این حوزهی مطالعاتی و رسیدن به موارد غفلت شده در این حوزه است. این کتاب مقدمه‌ی ورود به بحث آسیب‌شناسی برنامه‌ریزی زبان فارسی است. ضمن اینکه اگر درس اختیاری برنامه‌ریزی زبان با برنامه‌ریزی زبان فارسی به عنوان یکی از دروس اختیاری مقطع کارشناسی ارشد رشته‌ی زبان‌شناسی ارائه شود، این کتاب می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد اگرچه این اثر در نوع خود و به عنوان اثری به زبان فارسی از آثار پیش از خود مفصل‌تر است، با این حال، کار یک مبتدی است و سزاوار بازنویسی و بازاندیشی بیش از این. بر خود لازم می‌دانم از استادم دکتر یحیی مدرسی تشکر کنم اول بار با خواندن فصل مربوط به برنامه‌ریزی زبان کتاب جامعه شناسی زبان او که هنوز پس از نزدیک به دو دهه بدیلی پیدا نکرده است و در میان کتاب‌های درسی زبان‌شناسی از جامعیت و نیز سلامت زبانی منحصر به فرد برخوردار است. با این حوزه مطالعاتی آشنا شدم و بعد از به علاوه، ویرگول درج گردد. به علاوه سزاوار است از بسیار کسان دیگر که ذکر نام آنها سیاهه‌ای بلند را تشکیل خواهد داد، سپاس‌گزاری نمایم. از دانشجوی پرتلاش و متعهدم آقای حسین مغانی نیز که در سامان دادن به این اثر مرا یاری داد بی‌نهایت سپاس‌گزارم.
امیدوارم این گام ابتدایی در حوزهی مطالعاتی برنامه‌ریزی و به همت علاقمندان این حوزه تکمیل و شاهد چاپ و نشر آثار وزین‌تر و عمیق‌تری در این حوزه باشیم.
نگار داوری اردکانی
۲۷ تیر ماه ۱۳۹۰