واکاوی رابطه‌ی مناسک‌گرایی و افراط‌گرایی دینی (بررسی موردی مناسک حج)
در این مقاله درصدد آن هستیم که نشان دهیم مناسک‌گرایی دینی چگونه می‌تواند پیامدی غیرنیت‌مند در پی داشته باشد که نه نسبتی با کنش جمعی هدفمند افراد مشارکت‌کننده در مناسک حج دارد و نه انطباقی با معنای اولیه‌ای که در قالب مناسک حج عینیت یافته است. چنانکه نشان داده خواهد شد، عربستان سعودی از قِبل درآمد ناشی از مناسک حج تمتع و عمره، بخش مهمی از تولید ناخالص ملی خود را فراهم می‌آورد. در عین‌حال، این کشور، مهم‌ترین منبع مالی حامی گروه‌های افرا‌گرای دینی است و مطابق با برخی آمار منتشرشده در سی سال اخیر حدود نود میلیارد دلار کمک مالی از عربستان به جریان‌های افراط‌گرای دینی نظیر القاعده شده است. در همین حال یکی از بزرگ‌ترین مشتری‌های کمپانی‌های تسلیحاتی ایالات متحده نیز کشور عربستان است. بدین ترتیب، مسافرت به عربستان با هدف به جای آوردن مناسک حج، به طور ضمنی منجر به ارائه‌ی کمک اقتصادی به این کشور برای حمایت مالی از گروه‌های افراطی و خرید تسلیحات از کمپانی‌های آمریکایی می‌گردد. این کمک مالی، همان پیامد غیرنیت‌مند کنش جمعی حج‌گزاران است. رابرت مرتون، جامعه‌شناس آمریکایی، کنش‌های اجتماعی هدفمند را واجد پیامدهای پیش‌بینی‌ناشده‌ای می‌داند که فارغ از نیات کنشگران ممکن است پدیدار شوند. با تشریح مفاهیمی نظیر «مناسک‌گرایی»، «پیامدهای غیرنیت‌مند» و «دیالکتیک صورت و محتوا» به متن اصلی بحث که واکاوی رابطه‌ی بین مناسک‌گرایی و افراط‌گرایی دینی به عنوان پیامد غیرنیت‌مند آن است، خواهیم پرداخت.